Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... ο γκουρού

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

ΑΝΤΙΘΕΜΑ (Φαγκότα, Γαλλικά Κόρνα, Τρομπέτες, Τρομπόνια, κρουστά)

Τον Μάρτη του ’73 –όταν έφτασε στην Αθήνα ο Μαχαρίσι Μάχες Γιόγκι  αυτοπροσώπως- η ζωή μου έμοιαζε μπερδεμένο κουβάρι. Λένε πως είναι συχνό φαινόμενο για κάποιον που βρίσκεται στο τελευταίο έτος σπουδών. Η αίσθηση πως η, λίγο-πολύ, ανέμελη φοιτητική ζωή παίρνει τέλος και στην άκρη σε περιμένουν καθοριστικές αποφάσεις είναι, το λιγότερο, αγχωτική. Αν μάλιστα τα επαγγελματικά μπλέκονται με τα προσωπικά, τότε η όλη υπόθεση γίνεται δεσμός κι άντε να βρεις ξίφος να τον διαρρήξεις. Με την έναρξη της ακαδημαϊκής χρονιάς είχα βρει μια άμισθη θέση απογευματινής απασχόλησης σ’ ένα μεγάλο γραφείο τεχνικών μελετών στοχεύοντας στην απόκτηση κάποιας επαγγελματικής εμπειρίας. Ο Αργύρης, ο σαρανταπεντάρης άμεσος προϊστάμενός μου, παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών, δήλωνε ενθουσιασμένος με τις ικανότητές μου και άφηνε να εννοηθεί πως σκόπευε να προτείνει στην διοίκηση της εταιρείας την άμεση πρόσληψή μου, σε έμμισθη πια θέση,  μόλις θα έπαιρνα πτυχίο.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... φιλόστομη

Φωτο  Παναγιώτης Κούκης

Λίγο καιρό αργότερα ο Άγγελος έφευγε για μεταπτυχιακά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

- Μια ακαδημαϊκή χρονιά είναι μόλις εννέα μήνες. Θα μπορέσεις να τους αντέξεις; 

Έγνεψε “ναι” αποφεύγοντας να μιλήσει γιατί εκείνος ο κόμπος στο λαιμό θα την πρόδιδε. Η προσμονή του ταχυδρόμου έγινε σκοπός ζωής. Αντάλλαξαν χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις. Κάθε του γράμμα είχε την ιδιαιτερότητα του καινούργιου, όλα όμως άρχιζαν πανομοιότυπα. Είχε μια  λέξη αποκλειστικά για κείνη: φιλόστομη

-Τι σημαίνει; Ρώτησε απορημένη την πρώτη φορά που της το είχε ψιθυρίσει.

-Δεν ξέρω ακριβώς, είναι μια λέξη της πατρίδας μου μα είναι τόσο γλυκόηχη που λες και φτιάχτηκε για σένα.

Κι αφού πέρασε λίγος καιρός:

-Ρώτησα τον παππού. Σήκωσε τους ώμους και απάντησε: “εμείς φιλόστομη λέγαμε εκείνη που φιλάει ωραία”. Έκανα διάνα, δεν συμφωνείς;

Άπλωσαν όλες τις πτυχές της ζωής τους σ’ εκείνη την εκ βαθέων επικοινωνία. Γνωρίστηκαν τους εννέα μήνες, όσο δεν είχαν γνωριστεί όλο τον προηγούμενο καιρό.

Η λαχτάρα της είχε απογειωθεί, καθώς το αεροπλάνο που τον έφερνε κοντά της προσγειωνόταν. Χώθηκε στην αγκαλιά του στην πύλη εξόδου αδιαφορώντας που παρενοχλούσαν την έξοδο επιβατών από όλες τις φυλές της γης.

Δεν χρειάστηκε παρά μία  στιγμή για να  νιώσει την έλλειψη! 

Η αγαπημένη μυρωδιά δεν ήταν πια εκεί!

Κάτι ράγισε μέσα της!

Όχι, δεν του έβρισκε ψεγάδι, ήταν απαράλλακτα ίδιος όπως τον ήξερε. Με τις προδιαγραφές του, με τις ιδέες του, με τις αρχές του, με τις αξίες του. Απλώς τα μαλλιά του είχαν πάψει να μυρίζουν κανέλα κι αυτό δεν είχε παρά μία μόνο ανάγνωση: το παραμύθι είχε τελειώσει. Κι εκείνη είχε μόλις κλείσει τα είκοσι δύο.

Τι κάνεις χωρίς παραμύθι σ’ αυτή την ηλικία;

Συμβιβάζεσαι με το υπόλοιπο πακέτο και εγκλωβίζεσαι στον ορθολογισμό;

Όχι ήταν πολύ νέα ακόμα.

Πήρε γρήγορα και παρορμητικά την απόφαση  και του την ανακοίνωσε. Την  κοίταξε αποσβολωμένος, λες και είχε πέσει ο ουρανός στο κεφάλι του. Δεν είχε προσέξει ή δεν του είχε επιτρέψει να πάρει είδηση τι καυγάς γινόταν εδώ και λίγο καιρό στο κεφάλι της. Το “δεν σ’ αγαπώ πια και δεν ξέρω γιατί” ήταν απελπιστικά αφοπλιστικό. Ακύρωνε κάθε σκέψη να την διεκδικήσει ή να την δελεάσει με παρακάλια ή επιχειρήματα με υποσχέσεις ή πειθώ. Χώρισαν φιλικά, χωρίς να διευθετήσουν εκκρεμότητες όπως βιβλία που του είχε δανείσει ή δίσκοι κλασσικής μουσικής που είχαν ξεχαστεί σπίτι της. Ήταν κι εκείνη η γαλάζια ζακέτα, που είχε προνοήσει να έχει μαζί του τις προάλλες που έπιασε ένα ξαφνικό αεράκι, και της την είχε φορέσει τρυφερά. Κι εκείνη γελούσε που της κρέμονταν τα μανίκια, αλλά της άρεσε που ήταν μαλακή και ζεστή.

Ο Άγγελος όμως βρήκε, εντός των τειχών, έναν πανίσχυρο σύμμαχο. Ο ορθολογικός της επόπτης από την πρώτη στιγμή στάθηκε στο πλευρό του και απέναντί της. Καθημερινά, είκοσι ώρες το εικοσιτετράωρο, την έστηνε στον τοίχο και την σφυροκοπούσε ανελέητα.

Ωραία τα κατάφερες! Έχασες τον άνθρωπο της ζωής σου! Σού έλαχε ο πρώτος αριθμός του λαχείου και εσύ πέταξες το απόκομμα στα σκουπίδια να το βρει κάποια άλλη τυχερή και έξυπνη μαζί! Γιατί δεν φαντάζεσαι βέβαια ότι θα μείνει για πολύ στα αζήτητα. Κι όλα αυτά γιατί; Επειδή τελείωσε το παραμύθι! Για φαντάσου! Και πόσο νομίζεις ότι κρατούν τα παραμύθια; Ένα βράδυ διαρκούν και το πρωί εξανεμίζονται. Αυτή είναι η μοίρα τους. Το δικό σου παρατράβηξε και σε έκανε κακομαθημένη. Ψάξε λοιπόν για ένα καινούργιο παραμύθι! Δεν θα δυσκολευτείς καθόλου! Μα είσαι σίγουρη ότι αυτός που θα σού το χαρίσει, θα είναι ένας δεύτερος Άγγελος; Μα κι αν είναι, τι θα κάνεις όταν τελειώσει κι αυτό το παραμύθι; Αυτή θέλεις να είναι η εξέλιξη της ζωής σου; Ένα αδιάκοπο κυνηγητό πίσω από τη χίμαιρα; Κι όταν κάποια μέρα ξυπνήσεις ώριμη και κοιτάξεις πίσω τη ζωή σου, τι θα σκεφτείς για τη σημερινή σου απόφαση; Κι αν κάποτε, κατά τύχη, πέσεις πάνω στον Άγγελο με τα τέσσερα παιδιά του – που θα μπορούσαν να είναι και δικά σου– μήπως θα κρυφτείς για να μη σε αντιληφθεί; Και καλά, από κείνον μπορεί να κρυφτείς, από τον εαυτό σου όμως πώς θα μπορέσεις να ξεφύγεις; Μόνη θα το αντιμετωπίσεις, αφού κι εγώ ακόμα θα σε έχω εγκαταλείψει.

Το χειρότερο από όλα ήταν ότι δεν είχε επιχειρήματα να τον αντικρούσει. Είχε δίκιο σε κάθε λέξη που έλεγε και την έκανε να αισθάνεται κακομαθημένο παιδί που καταστρέφει το παιχνίδι του, χωρίς να υποψιάζεται ότι καταστρέφει τη μελλοντική του ζωή. Το οχυρό άντεξε μία βδομάδα. Την είδε να τον περιμένει, με τη γαλάζια  ζακέτα στο χέρι, έξω από το δικηγορικό γραφείο που έκανε πρακτική άσκηση. "Αυτό είναι δικό σου" είπε αντί για χαιρετισμό κι εκείνος απάντησε: “δεν πειράζει, κράτησέ την για ανάμνηση”. Κι η Αίγλη είπε ότι δεν θέλει να γίνει ανάμνηση, γιατί… της λείπει. Κι εκείνος απάντησε απλά ότι κι εκείνη του λείπει και της έσφιξε δυνατά το χέρι.

Κι έμειναν πάντα μαζί. Κι η Αίγλη άρχισε να χρησιμοποιεί κανέλλα στη μαγειρική της ακολουθώντας τις συνταγές της μάνας της και κάπου-κάπου της περνούσε από το μυαλό πως μπορεί να έχασε κι εκείνη κάποτε την αυθεντική μυρωδιά και χρησιμοποιούσε τα ξυλάκια κανέλλας ως υποκατάστατο. Και σκαλίζοντας παραμέσα αναρωτιόταν αν όλες οι γυναίκες αναπλήρωναν με καρυκεύματα  στις κουζίνες τους αρώματα που είχαν στερηθεί. Κι ίσως η ευρέως διαδεδομένη άποψη πως "ο έρωτας περνάει από το στομάχι" δεν περιγράφει παρά τη θλιβερή κατάληξη ενός αρωματοπωλείου που καταντάει μαγειρείο. Παρόλα αυτά δεν το μετάνιωσε. Μόνο, να, έμεινε με την απορία αν τα μαλλιά όλων των ανδρών που ερωτεύεσαι μυρίζουν κανέλλα.  Κι ο Άγγελος το ξέρει αυτό, χωρίς να του το έχει πει, και γι αυτό ποτέ δεν ένιωσε απόλυτα ασφαλής μαζί της. Έχει άδικο όμως. Γιατί αν και ο έρωτας της χτύπησε κάποιες φορές την πόρτα, κάποτε επιτακτικά και κάποτε πολύ δελεαστικά, δεν τού άνοιξε ποτέ. Δεν της άρεσε εκείνη η βδομάδα του χωρισμού, δεν ήθελε να την ξαναζήσει.  Κι έφτασε, στα πενήντα της, ν’ ανοίξει διάπλατα την πόρτα –και τα παράθυρα– στον έρωτα του Μιχαλιού. Μόνο που τώρα τα πράγματα είχαν αλλάξει και ήταν σίγουρη πως ο Άγγελος –αν το μάθαινε– θα το αντιμετώπιζε ψύχραιμα. Επειδή, τώρα την αγαπάει πιο ώριμα, πιο φιλοσοφημένα, πιο συντροφικά. Αλλά κυρίως επειδή, τον τελευταίο καιρό, την αγαπάει πιο σπλαχνικά.

ΤΕΛΟΣ ΕΝΑΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... ο έρωτας ο σωστός

Φωτο Μαρδίτσα Σιβίλια

Στο μεταξύ είχε μπει στη ζωή της Αίγλης και ο έρωτας ο σωστός. Στην κατάλληλη ηλικία, με την φυσιολογική ανάπτυξη, τα κανονικά επίπεδα ορμονών.  Ήταν σε κάποιο πάρτι που γνώρισε τον Άγγελο. Καθόλου πρωτότυπο! Ήταν τα χρόνια που περισσότεροι αισθηματικοί δεσμοί είχαν την αρχή τους στο ημίφως, μ’ ένα ποτήρι βερμούτ στο χέρι και τη μελωδία κάποιου παθητικού μπλουζ να λικνίζει τα σφιχταγκαλιασμένα νεανικά σώματα, ανάβοντας πόθους και πάθη. Φώλιασε ο ένας στις προεξοχές του άλλου, ακούστηκε το κλικ  και εφάρμοσαν σαν δυο τουβλάκια lego.

Ταιριαστοί!

Εκείνος δεν απείχε από τα όνειρά της και από τα όνειρα που της είχε εμφυσήσει η οικογένεια• για την ακρίβεια ο Άγγελος ήταν ο άντρας που είχε εντολή να αγαπήσει.

Η σχέση τους ικανοποιούσε προδιαγραφές αυθεντικότητας, ασφάλειας, σταθερότητας, διάρκειας. Θα μπορούσε να διεκδικήσει πιστοποιητικό ποιότητας  ISO.

Ανήκαν στον ίδιο κόσμο, είχαν ανατραφεί με τις ίδιες αρχές και αξίες, οι κοσμοθεωρίες τους ταυτίζονταν, οραματίζονταν το μέλλον με κοινό τρόπο.

Η μόνη τους διαφωνία ήταν στον αριθμό των παιδιών: για κείνη τα δύο ήταν αρκετά, εκείνος  -που ήταν μοναχοπαίδι– επέμενε για τέσσερα.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...περισσότερος θάνατος

Φωτο Πασχάλης Μωυσιάδης

Ξημέρωσε μια ηλιόλουστη 20η Μαΐου με ιδανικές καιρικές συνθήκες για παρατήρηση. Η Αίγλη βεβαιώθηκε πως το καπνισμένο γυαλί βρισκόταν στην τσέπη της μαθητικής ποδιάς τυλιγμένο προσεκτικά μέσα  σε χοντρό ύφασμα. Φτάνοντας στο σχολείο πήρε την πρώτη κρυάδα. Το πρόγραμμα της μέρας είχε αλλάξει. Αντί για μαθήματα, τα δύο σχολεία –αρρένων και θηλέων- θα παρακολουθούσαν θεατρική παράσταση με το έργο του Πωλ Κλωντέλ «η θυσία» στο πνευματικό κέντρο της πόλης. Την παράσταση προετοίμαζαν οι μεγάλες τάξεις και η επίσημη παρουσίαση θα γινόταν την επομένη ενταγμένη στον επίσημο εορτασμό της επετείου της ένωσης της Επτανήσου με τη μητέρα Ελλάδα.  Η γενική πρόβα μετατράπηκε σε αβάν πρεμιέρ με κοινό τα μέλη της μαθητικής κοινότητας. Κάτω από άλλες προϋποθέσεις η αλλαγή θα ήταν ευπρόσδεκτη. Μα ήταν ολοφάνερο πως οι καθηγητές  είχαν αποφασίσει να τους προστατεύσουν με ριζικό τρόπο. Μαντρώνοντάς τους μέσα σε τέσσερις τοίχους, δεν επέτρεπαν στην αδημονία να τους οδηγήσει σε παράτολμες ή αστόχαστες ενέργειες στο επίμαχο χρονικό διάστημα της έκλειψης. 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...το ακυρωμένο φιλί

Στις αρχές του καλοκαιριού έσκασε σαν πολύχρωμο πυροτέχνημα στο ωδείο το μεγάλο νέο! Για φαντάσου! Η μαντολινάτα είχε λάβει επίσημη πρόσκληση  από το δήμο Καρπενησίου να συμμετάσχει σε κάποιες γιορτές δάσους. Μα πώς είχε φτάσει ως εκεί η φήμη τους. Ως εκεί; Που είναι, αλήθεια, αυτό το Καρπενήσι; Χάρτες ανοίχτηκαν με περιέργεια. Μα… δεν είναι νησί; Νησί ή όχι η ιδέα ήταν ελκυστική!  Ένα αληθινό ταξίδι... έξω από τα όρια του νησιού... με πλοίο και με αυτοκίνητο... τρεις ολόκληρες μέρες... μόνο  παιδιά. Ή… σχεδόν μόνο. Γιατί εκτός από τον δάσκαλο, θα τους συνόδευε και ο πατέρας της Αίγλης που ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ωδείου. Όλο εκείνο το καλοκαίρι οι πρόβες ήταν εξαντλητικές. Το ρεπερτόριο έπρεπε να είναι πλούσιο και η εκτέλεση των κομματιών άψογη. Το τοπικιστικό συναίσθημα βρισκόταν σε έξαρση και μια έξαψη προσμονής πλανιόταν στην ατμόσφαιρα την παραμονή της αναχώρησης. Ο διευθυντής του ωδείου με μια θεατρική κορώνα τους έχρισε μικρούς πρέσβεις του νησιού στον έξω κόσμο και τους φόρτωσε την ευθύνη να βγάλουν το νησί ασπροπρόσωπο, να δικαιώσουν τη φήμη της  μουσικής του παράδοσης, να σαγηνεύσουν ένα άγνωστο κοινό.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... έρωτας και θάνατος

Φωτο Μαρδίτσα Σιβίλια

Τέλος, η Αίγλη έγινε κατακόκκινη ως τις ρίζες των μαλλιών.

Όχι, η ταραχή της  δεν οφειλόταν καθόλου στην αναστάτωση που είχε προκαλέσει η επεισοδιακή της εμφάνιση. Εκείνο το σκοτεινό αγορίστικο βλέμμα ήταν που την είχε συγκλονίσει. Αν συμπύκνωνε όλες τις νύχτες της ζωής της, δεν θα κατάφερνε να συγκεντρώσει το σκοτάδι εκείνης της ματιάς. Καθόλου περίεργο. Το κυρίαρχο χρώμα επάνω του ήταν σκοτεινό μαύρο. Το λεπτό στενόμακρο πρόσωπο, σαν φιγούρα που ξεπήδησε από πίνακα του Ελ Γκρέκο,  σκεπαζόταν από σκούρο μελαχρινό δέρμα που τον έκανε να μοιάζει με εβένινο άγαλμα. Οι ίριδες των ματιών, που δεν ξεχώριζαν από τις κόρες φτιάχνοντας έτσι ένα ενιαίο σύνολο, έμοιαζαν με δυο πελώριες σταγόνες κατράμι. Τα κατάμαυρα μαλλιά, μια ιδέα πιο μακριά απ'ότι επιτρεπόταν σε μαθητές, κατέληγαν σ' ένα τσουλούφι που κάλυπτε το μεγάλο μέτωπο και που ταίριαζε γάντι με το επώνυμό του ( η Αίγλη δεν τον αποκάλεσε ποτέ με ένα από τα δύο βαφτιστικά του ονόματα. Πάντα μιλούσε για τον Τσουλούφη ή με μια ανεπαίσθητη τρυφερότητα για το Τσουλούφι.) Μα η σκοτεινιά που την αναστάτωσε σ' εκείνο το πρώτο τους αντάμωμα δεν είχε να κάνει με το χρώμα, αλλά με το παράπονο.Το 'νιωσε με μιας το σκοτεινό "κατηγορώ" του γιατί τον είχε διακόψει από κάποια εσωτερική μέθεξη, γιατί τον είχε ξυπνήσει από κάποιο μεθυστικό όνειρο, γιατί τον είχε αποσπάσει από κάποιο άλλο σύμπαν, γιατί τον είχε προσγειώσει ανώμαλα στη γη. Του πήρε κάποια δευτερόλεπτα να συνέλθει και αμέσως μετά χαμογέλασε μ’ ένα πλατύ χαμόγελο και το σκοτάδι διαλύθηκε σαν να ξεπρόβαλε ο ήλιος. Το τεράστιο ασπράδι του βολβού των ματιών άστραψε και φάνηκε πάλλευκο μέσα σ’ όλη τη μαυρίλα. Κούνησε χαρούμενα  το κεφάλι σε ένα νεύμα χαιρετισμού με την οικειότητα του συμμαθητή. Το άλλο κι όλας πρωί ανακάλυψε πως όντως ήταν συμμαθητές και στο σχολείο. Δεν είχε προλάβει ακόμα να συνειδητοποιήσει την καινούργια σύνθεση της τάξης που είχε φέρει η ανακατανομή μαθητών από τα δημοτικά σχολεία στην πρώτη τάξη του μοναδικού Γυμνασίου. Ίσως πάλι να είχε παίξει το ρόλο της και η γνωστή ιστορία: πρώτο θρανίο εκείνη, τελευταίο εκείνος.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...μια μαντολινάτα

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Θέμα

(Μαντολίνα, Κιθάρες, Μαντόλες κι ένα Κοντραμπάσο)

Από πού να πιάσει την κλωστή για να πλέξει την ιστορία της πρώτης της αγάπης; Σε ποιο σημείο του χωροχρόνου ήταν θαμμένες οι ρίζες της; Ποιες συγκυρίες δούλεψαν υπόγεια για να ’ρθει το μαγικό αντάμωμα που, κάτω από άλλες συνθήκες, μπορεί να μην είχε συμβεί ποτέ; Πότε δρομολογήθηκαν οι διεργασίες που την έμαθαν να κοκκινίζει, να καρδιοχτυπά, να μελαγχολεί -κι εκεί που δακρύζει, μ’ ένα ελαφρό σκούντημα ν’ απογειώνεται στους εφτά ουρανούς;

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... μια φωτογραφία για εξώφυλλο

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Ο Άγγελος σκηνοθέτησε με το μεράκι επαγγελματία. Την ξάπλωσε μαλακά στην άκρη του κρεβατιού, επιμελήθηκε το λευκό σεντόνι δημιουργώντας ζάρες με επιμελημένη ατημελησία έτσι που να φαίνεται χρησιμοποιημένο, πήγε ως το ψυγείο και γύρισε με μια χούφτα παγάκια. Ακούμπησε ένα πάνω στη ρώγα. Μια ανατριχίλα την συνεπήρε στο παγωμένο άγγιγμα κι αντανακλαστικά η ρώγα ορθώθηκε και πήρε ένα σκούρο βυσσινί χρώμα ενώ η άλως, σε πιο ανοιχτή απόχρωση, γέμισε μικρά κομπαλάκια. Ο Άγγελος εστίασε με τη μηχανή. Δεν έμεινε ικανοποιημένος. Έσκυψε κι έγλυψε τρυφερά τη διογκωμένη θηλή. Εκείνη ανταποκρίθηκε ερήμην της Αίγλης που παρακολουθούσε την όλη διαδικασία αμέτοχη, σαν όλα να γίνονταν σ’ ένα ξένο σώμα πιο παγωμένη από τα παγάκια που είχαν αρχίσει να λιώνουν αργά στο μπολ πάνω στο κομοδίνο.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... σκηνοθετώντας

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Η Αίγλη διάβαζε και ξαναδιάβαζε σοκαρισμένη το άμεσο, περιεκτικό και εξαιρετικά ωμό μήνυμα του Μιχαλιού και σε κάθε νέα ανάγνωση καινούργια ερωτηματικά γεννιόνταν και κύκλωναν σαν φίδια τη σκέψη της. Δεν ήταν η πρώτη φορά, μα ήταν ίσως η πιο χαρακτηριστική και γι αυτό η πιο συνταρακτική, που απορούσε για την ευκολία με την οποία  έμπαινε -με την άνεση του ιδιοκτήτη- μέσα στη σκέψη της. Πώς είχε οσφρανθεί την ιδιαίτερη γοητεία που ασκούσε πάνω της το στήθος της; Πώς ήξερε ότι το ξεχώριζε από κάθε άλλο κομμάτι του σώματός της; Μάντευε άραγε τον φετιχισμό που έκανε τα συρτάρια της ντουλάπας της να ξεχειλίζουν από σουτιέν κάθε χρώματος και τύπου, σε πλήρη αντίθεση με τα υπόλοιπα γυναικεία αξεσουάρ που ήταν λιτά έως ανεπαρκή; Υποψιαζόταν πόσες χαρές είχε πάρει από αυτό το μικρό κομμάτι σάρκας, νεύρων και αδένων; Γνώριζε ότι το λάτρευε ως πηγή ηδονής και ζωής ταυτόχρονα; Μπορούσε να έχει εισιτήριο ελευθέρας στις ερωτικές της στιγμές όταν το άγγιγμα, το χάιδεμα, το πιπίλισμα, το δάγκωμα, το ρούφηγμα ανέβαζε την ηδονή σε δυσθεώρητα ύψη, λειτουργώντας σαν παραισθησιογόνο; Είχε σταθεί –ξωτικό αόρατο– δίπλα της στις ιερές στιγμές  του θηλασμού των παιδιών της, όταν ένιωθε τη ζωή να μεταβιβάζεται στο βρέφος και πάλι να ξαναγυρίζει σε κείνη προκαλώντας σπασμούς στη μήτρα που παρέπεμπαν σε ερωτική διέγερση; Μα πάνω απ’ όλα, γιατί διάλεξε αυτή την τόσο συγκεκριμένη στιγμή για να της υποβάλλει αυτή την παράξενη –παρακμιακή θα την έλεγε-  πρόταση; Πόσο καιρό την κυοφορούσε μέσα του; Με ποιο κριτήριο αποφάσισε ότι τώρα ήταν η καταλληλότερη ώρα;  Πώς φαντάστηκε ότι αυτή ήταν ακριβώς η στιγμή που θα την εύρισκε ευάλωτη; Σκέφτηκε ότι αύριο ίσως θα είναι αργά; Ήταν σύμπτωση  που τις αμέσως προηγούμενες μέρες είχε αφιερώσει ώρες πολλές  μπροστά στον καθρέφτη της δοκιμάζοντας στηθόδεσμους, συγκρίνοντας τις διαφορετικές εικόνες και τελικά καμαρώνοντας ένα στήθος εξαιρετικά καλοδιατηρημένο; 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...περί στήθους πραγματεία

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

ΑΝΤΙΘΕΜΑ ( Όλη η ορχήστρα)

Για ένα δεν θα μπορούσε να παραπονεθεί η Αίγλη στην εξάμηνη επικοινωνία της με τον Μιχαλιό: μαζί του δεν επρόκειτο να πλήξει. Σαν τις μπάμπουσκες η μία έκπληξη κρυβόταν μέσα στην άλλη, μόνο που, σε αντίθεση με το ρώσικο παιχνίδι που οι κούκλες όλο και μικραίνουν, η καινούργια έκπληξη ήταν πάντα μεγαλύτερη από την προηγούμενη. Εντελώς απρόσμενα κατέφθασε στην οθόνη της μια δίδυμη φωτογραφία που απεικόνιζε το μπούστο μιας νεαρής γυναίκας. Ένα ελαφρύ μπλουζάκι πάσχιζε, χωρίς επιτυχία, να κρύψει το στήθος που ξεπρόβαλε αυθάδικα – πιο πολύ το αριστερό – πανέμορφο,  αποκαλύπτοντας μια τεράστια βυσσινί άλω στη μέση της οποίας η ρώγα κυριαρχούσε προκλητικά διογκωμένη.

Όχι δεν υπήρξα ποτέ τρομοκράτης, εκτός αν θεωρείς τρομοκρατικό το να  προωθήσω την εικόνα στις επαφές μου ζητώντας να εντοπίσουν τις επτά διαφορές. Τι με συμβουλεύεις; Να το κάνω ή το θεωρείς κάπως τραβηγμένο; 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... αλλού τα κακαρίσματα...

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Η Αίγλη δεν ήταν η μόνη υποψιασμένη για τη συμμετοχή του Μιχαλιού στην οργάνωση. Τις ίδιες ακριβώς  υποψίες είχαν και οι Αρχές που αρνούνταν να παραδεχτούν πως μια τόσο πλούσια αντιστασιακή δραστηριότητα μηδενίστηκε ακαριαία. Πως κάποιος που ήταν ανελλιπώς παρών σε κάθε διαδήλωση δεν πήγε καν στο αεροδρόμιο να υποδεχτεί τον Καραμανλή με λαμπάδες. Πως μετά από τόση κινητικότητα δεν σειόταν ούτε φύλλο στο δημόσιο κομμάτι της ζωής του. Μία μόνο εξήγηση χωρούσε σε τόση νηνεμία: ο μεγάλος τους πονοκέφαλος ήταν πια η τρομοκρατία και ο Μιχαλιός ήταν συνήθης ύποπτος. Μετά από κάθε τρομοκρατικό χτύπημα ή κάθε φορά που είχαν πληροφορίες για επικείμενη επιχείρηση τον καλούσαν “δι υπόθεσίν του” στην Αλεξάνδρας, στη ΓΑΔΑ. Μα τώρα όλα ήταν διαφορετικά από κείνες τις παλιές ανακρίσεις επί χούντας. Τώρα τους δούλευε κανονικά, τώρα μπορούσε να τους υποτιμάει όσο τράβαγε η ψυχή του, τώρα δεν ένιωθε πως έπρεπε να φανεί πιο έξυπνος από κείνους, δεν υπήρχε πια μπρα-ντε-φερ ούτε φόβος ούτε έξαψη, μόνο περιφρόνηση. Κι ο λόγος ήταν απλός: ο Μιχαλιός ήταν έξω από το παιχνίδι. Είχαν κάνει λάθος τόσο η Αίγλη όσο και η αντιτρομοκρατική. Ο Μιχαλιός δεν εντάχθηκε ποτέ στη 17Ν.  Αρνήθηκε προκρίνοντας πως η καλή σχέση με το μαξιλάρι του έχει μεγαλύτερη αξία από την προσπάθεια να σώσει τον κόσμο ακολουθώντας τους δρόμους της φωτιάς. Για πολλά χρόνια αναρωτιόταν αν είχε πάρει τη σωστή απόφαση. Η επαναστατική οργάνωση-αλά-ελληνικά φαινόταν να κρατάει το λόγο της. Ο θάνατος του Αξαρλιάν δικαίωσε την επιλογή του.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... η οργάνωση

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Ο Μιχαλιός άφησε τις πυκνογραμμένες σελίδες να γλιστρήσουν από τα χέρια του λες και φοβήθηκε πως θα του κάψουν τα δάχτυλα. Ήταν από τις σπάνιες περιπτώσεις που συναντιόταν μ’ ένα κείμενο με τόσο συγκλονιστικό το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Το μυαλό του, σαν καπετάνιος που ’χασε το μπούσουλα, άφησε το σκάφος ακυβέρνητο, ν' αποφασίζει για την τύχη του η τρικυμία που δεν έλεγε να κοπάσει μέσα σε μια πηχτή καταχνιά που δεν έλεγε να ξαστερώσει. Κάποιος εσωτερικός μηχανισμός άμυνας τον εμπόδιζε να συλλάβει καθαρά τα πολλαπλά μηνύματα του γράμματος. Η προσφιλής του συνήθεια να διαβάζει διαγώνια τα κείμενα κι ωστόσο να χτυπάει κατ’ ευθείαν κέντρο, εδώ αποδείχτηκε ολοκληρωτικά ανεπαρκής. Ο εγκέφαλός του έμεινε άπραγος, ανίκανος να επεξεργαστεί την πληροφορία που μόλις είχε δεχτεί. Όταν επιτέλους κατόρθωσε να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη σκέψη, αυτή εστιάστηκε στα ρηχά, στην επιφάνεια λες και το ζητούμενο ήταν μια γραφολογική εξέταση. Για φαντάσου! Ο γραφικός της χαρακτήρας έχει μείνει αξιοσημείωτα αναλλοίωτος. Αυτή η σκέψη μπλοκάρισε τους εγκεφαλικούς νευρώνες και του τριβέλιζε ώρα πολλή το μυαλό σαν φθαρμένος δίσκος γραμμοφώνου που κόλλησε σε μια μουσική φράση και την επαναλάμβανε μονότονα χωρίς έλεος. Η ανιαρή επανάληψη δεν τον έκανε να δυσανασχετήσει. Αφέθηκε, αντίθετα, να βουλιάξει μέσα στην αδράνεια όσο την είχε ανάγκη. Ύστερα σαν να ξύπνησε από ύπνο βαθύ πήρε τις σελίδες και τις ξαναδιάβασε. Μα ενώ διέτρεχε το κείμενο η σκέψη του βρισκόταν εικοσιπέντε χρόνια μπροστά 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... τρομοκράτης;

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Με τη μεταπολίτευση άρχισε αθρόα η επιστροφή φοιτητών που, φορτωμένοι αντιστασιακές περγαμηνές και στεφανωμένοι με το φωτοστέφανο του ήρωα, έρχονταν να ολοκληρώσουν τις σπουδές που είχαν διακόψει βίαια λόγω  αντιδικτατορικής δράσης. Κάποιοι είχαν στρατευτεί πρόωρα, κάποιοι κρύβονταν ως παράνομοι, κάποιοι είχαν περάσει μεγάλο διάστημα στα κρατητήρια… Το  διδακτικό προσωπικό – στο οποίο ανήκα πια κι εγώ- τους αντιμετώπιζε με ολοφάνερη συμπάθεια. Περίμενα να σε δω να εμφανίζεσαι από μέρα σε μέρα με κρυφή χαρά που την νόθευε μια ανομολόγητη αγωνία: πώς έπρεπε να διαχειριστώ την κωμικοτραγική εξέλιξη να έχω κάποια εξουσία πάνω σου; Τι ανατροπή κι αυτή! Να είμαι εγώ υπεύθυνη για την αξιολόγηση και τη βαθμολόγησή σου!

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...ένα γράμμα παραδοσιακό

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

ΘΕΜΑ(Φλάουτα,Άρπες,Κλαρινέτα,Βιολιά,Βιολοντσέλα)

Μια καλόβολα σκωπτική απάντηση, σκέφτηκε με ανακούφιση η Αίγλη κι ύστερα φούσκωσε από ικανοποίηση. Αν και ο  τόνος του μηνύματος ήταν ανάλαφρος με ολοφάνερη προσπάθεια να εστιάσει σκωπτικά στη μεταφυσική, δεν της ήταν δύσκολο να αναγνωρίσει τον επιβεβαιωτικό του χαρακτήρα. Δεν είμαι λοιπόν φαντασιόπληκτη, έκανα απλώς τους σωστούς συλλογισμούς. (Για μια ακόμα φορά η ασυμμετρία στις ιδιοσυγκρασίες τους αναδύθηκε σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια. Τα συναισθήματα του Μιχαλιού για την Αίγλη μεταστράφηκαν όταν υποψιάστηκε εκείνη την πτυχή του χαρακτήρα της που άφηνε χώρο στη φαντασία να δημιουργήσει τη δική της αυτόνομη εκδοχή για τα γεγονότα χωρίς να χρειάζεται τα δεκανίκια ενός αυστηρού ορθολογισμού. Την ίδια ώρα η Αίγλη ένιωθε ντροπή γι αυτήν ακριβώς την πτυχή, προσπαθούσε να την κουκουλώσει, να την κρύψει κάτω από το χαλί, θεωρώντας την όνειδος για το συγκροτημένο ορθολογικό προφίλ που ήθελε να παρουσιάζει). 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... μέντιουμ;

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Η Αίγλη δεν είχε την παραμικρή ιδέα για όλες αυτές τις λεπτομέρειες της αντιστασιακής δραστηριότητας του Μιχαλιού.
Η Αίγλη έλειπε από τα γεγονότα. 
Αλλού βρισκόταν κι άλλα φρόντιζε. 
Όχι τοπικά αλλού, κάθε άλλο. 
Για πολλά χρόνια έκαναν κύκλους γύρο από τους ίδιους δρόμους, έμπαιναν στα ίδια φοιτητικά στέκια, σύχναζαν στα ίδια καφέ χωρίς ποτέ να συναντηθούν, ούτε από σύμπτωση. Δεν είναι απίθανο, την ώρα που ο Μιχαλιός βρισκόταν στην Ελληνοαμερικανική Ένωση παρακολουθώντας προβολή ταινιών, η Αίγλη να διάβαζε στο αναγνωστήριο του ίδιου κτιρίου που βρισκόταν σε άλλον όροφο. Ή πάλι, πέντε λεπτά αφού η χαμηλών τόνων παρέα της είχε αφήσει το καφέ Φλοράλ στα Εξάρχεια, η δική του παρέα να κατέφθανε φασαριόζα για τη νυχτερινή βάρδια. Και σίγουρα τις ώρες που ο Μιχαλιός ζούσε την κατάληψη της Νομικής στο νούμερο 57 της Σόλωνος, οι φωνές από την ταράτσα έφταναν στο γραφείο της Αίγλης, που βρισκόταν τρία τετράγωνα παρακάτω  στο 104 της Σόλωνος –χωρίς βέβαια να μπορεί να ξεχωρίσει τη δική του, αλλά κυρίως χωρίς να την απασχολήσει αν κάποια από τις φωνές ήταν δική του. 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... η Νομική

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Οι εγκέφαλοί της πονοκεφάλιαζαν να βρουν τρόπο να κόψουν τo κεφάλι του φοιτητικού κινήματος.  Πώς όμως να παροπλίσουν  τα πιο δυναμικά στοιχεία κάθε σχολής; Αρχές του ’73 έπεσε σαν βόμβα στις φοιτητικές παρέες η είδηση της στράτευσης 73 φοιτητών που είχαν προσεκτικά ξεδιαλεχτεί. Η πρόσκληση κατάταξης ανέφερε πως η συμπεριφορά τους απάδει προς τη φοιτητική ιδιότητα, πως ασχολούνται με αλλότρια και όχι με τις σπουδές τους και ως εκ τούτου διακόπτεται η αναβολή στράτευσης και καλούνται να παρουσιαστούν άμεσα στις μονάδες νεοσυλλέκτων. Θέλοντας και μη στάλθηκαν πακεταρισμένοι και ξυρισμένοι με την ψιλή στα στρατόπεδα. Η μεθόδευση ήταν καλή, δεν υπολόγισε όμως τις ανθρώπινες σχέσεις. Κάθε στρατευμένος άφηνε πίσω μια ερωτευμένη ομοϊδεάτισσα, πικραμένη,  ικανή να τα βάλει με μια λεγεώνα για να φέρει πίσω τον καλό της. Άφηνε και φίλους αγανακτισμένους και πεισμωμένους. Το θέμα δεν ήταν πια μόνο ιδεολογικό. Είχε γίνει προσωπικό κι αυτό δεν πολεμιέται εύκολα.

 Οι συνελεύσεις στη Νομική Σχολή έγιναν καθημερινή συνήθεια. Από το κεφαλόσκαλο της κεντρικής σκάλας του ισογείου του κτηρίου η μικροκαμωμένη ασχημούλα φοιτήτρια –που όσο μπόι της έλειπε τόσο πύρωμα είχε ο λόγος της- και το ομορφόπαιδο από τη Σίφνο μάγευαν το φοιτητόκοσμο που τους άκουγε και τον έκαναν να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο σε μια ελεύθερη και δημοκρατική πατρίδα και να αισθάνεται πώς είχε έλθει το πλήρωμα του χρόνου να παραλάβει τη σκυτάλη των αγώνων από τους Λαμπράκηδες και να εξεγερθεί κατά της χούντας που στη συνείδηση του είχε ταυτιστεί με κάθε τι αντιδημοκρατικό που είχε συμβεί  στη χώρα. Η φοιτητική νεολαία είχε ξεσηκωθεί όχι μόνο για την κατάλυση της δημοκρατίας, αλλά και για τους εξόριστους στα ξερονήσια, τη λογοκρισία του Τύπου, την απαγόρευση της μουσικής του Μίκη… Είχε πια λόγους να επαναστατεί και για όλο το παλιότερο άδικο: τη δολοφονία του Λαμπράκη, τους δοσίλογους της Κατοχής και τους ταγματασφαλίτες που μετά την απελευθέρωση ήρθαν στα πράγματα, όχι μόνο παραγκωνίζοντας, αλλά και κατατρέχοντας τους αληθινούς αγωνιστές κατά των Γερμανών κατακτητών.

Η κατάληψη της Νομικής τον Φλεβάρη του ’73 δεν ήταν έκπληξη, για όσους μπορούσαν να βλέπουν. Έπεσε χωρίς κρότο σαν ώριμο φρούτο σε μαλακό χώμα. Το αρχικό αίτημα των φοιτητών που συγκεντρώθηκαν στην ταράτσα ήταν η επιστροφή των στρατευμένων, μα στην πορεία τα αιτήματα πολλαπλασιάστηκαν και τα συνθήματα πολιτικοποιήθηκαν. Δίπλα στις ακαδημαϊκές ελευθερίες οι φοιτητές διεκδικούσαν σκέτη ελευθερία και δεν δίστασαν να βάλουν στην πρόσοψη του κτιρίου επί της Σόλωνος ένα τεράστιο πανό που βροντοφώναζε την απαγορευμένη λέξη γραμμένη με κεφαλαία γράμματα. Εκεί στην κατάληψη της Νομικής ήταν που για πρώτη φορά αποκαλύφθηκε ότι το φοιτητικό κίνημα δεν ήταν απομονωμένο. Για πρώτη φορά μέσα στα έξι χρόνια χούντας αναστατώθηκε το κέντρο της Αθήνας με τις φωνές των φοιτητών για ελευθερία και δημοκρατία. Επιτέλους κάποιοι τόλμησαν να εξεγερθούν και να απαιτήσουν τα αυτονόητα. Κι αυτό άρεσε στον κόσμο που κατέφθανε στην οδό Ακαδημίας και στα πέριξ για να τους ακούσει. Και κάθε μέρα γίνονταν και περισσότεροι και οι μεν και οι δε.

Η Ανθούλα ήταν στις μέρες της, μα υποσχέθηκε στον Μιχαλιό πως θα κρατιόταν μέχρι να τελειώσει το πανηγύρι. Εκείνος δίσταζε μα εκείνη επέμενε πως δεν έπρεπε να το χάσει με κανένα τρόπο. “Κάποια πράγματα μπορούν να περιμένουν και κάποια όχι”, του είπε ξεπροβοδίζοντάς τον. Εκείνη τη νύχτα ο Μιχαλιός έζησε, παρέα με τους τρεις χιλιάδες καταληψίες, το μεθύσι της απόλυτης ελευθερίας. Υπήρχαν κάποιοι που για πρώτη φορά διανυκτέρευαν έξω από την πατρογονική εστία και ζούσαν το αδιανόητο. Υπήρχαν άλλοι που οι γονείς τους κοιμόνταν τον ύπνο του δικαίου  στην επαρχία με την αμεριμνησία της άγνοιας. Κι άλλοι που ήξεραν πως οι γονείς ξαγρυπνούσαν αλαφιασμένοι πάνω από το τηλέφωνο. Η περίπτωση του Μιχαλιού ήταν σίγουρα μοναδική. Όλοι όμως ήταν μια γροθιά. Την έλλειψη εμπειρίας εξισορροπούσε το πάθος και η ορμή του νεοφώτιστου. Κανείς δεν κοιμήθηκε εκείνο το βράδυ. Ατέλειωτες οι συζητήσεις. Αμέτρητες οι προτάσεις για το παραπέρα. Από ρεαλιστικές ως ανεδαφικές, από συνετές ως παρανοϊκές. 

Καινούργια πρόσωπα έμπαιναν στη ζωή τους. 
-Πού σε γνωρίζω εσένα;
-Από τη συνέλευση της Σχολής μήπως;
-Ποιας Σχολής;
-Της Φιλοσοφικής.
-Μάλλον όχι. Πώς σε λένε;
-Αγγελική
-Ε, τώρα πια γνωριστήκαμε
Ένας διάχυτος ερωτισμός έδινε χρώμα στις γκρίζες αίθουσες κι η μυρωδιά του γινόταν ένα με την οσμή Ιστορίας που απέπνεαν τα γεγονότα που οι ίδιοι δημιουργούσαν. Νιάτα, πίστη σε ιδανικά, ενθουσιασμός, έρωτας, επανάσταση… Τι απίστευτο χαρμάνι!
-Φοβάσαι;
-Λίγο.
-Έλα πιο κοντά. Ο φόβος τρέμει την αγκαλιά.
Οι συνθήκες άνοιγαν τις καρδιές. Δεν χρειαζόταν χρόνος ή τέχνη για να αποκαλυφθεί η ανθρώπινη φύση. Κανείς δεν νοιαζόταν να κρυφτεί, όλοι ήταν ανοιχτοί και μπορούσες να διακρίνεις τον καιροσκοπισμό και τη φιλοδοξία να πηγαίνουν χέρι-χέρι με τον ηρωισμό και τον αγνό ιδεαλισμό.

Ο Μιχαλιός δεν διεκδίκησε κάποια θεσμική ιδιότητα. Δεν ήταν στην συντονιστική επιτροπή, ούτε στις επιμέρους επιτροπές περιφρούρησης, δημοσίων σχέσεων ή καθαριότητας. Όμως στοίχειωνε σαν ξωτικό όλους τους χώρους. Αεικίνητος, πότε βρισκόταν στην ταράτσα να φωνάζει συνθήματα, πότε κατέβαινε κάτω να εμψυχώνει, να συζητάει -κι ήταν πολλοί εκείνοι που λογάριαζαν τις απόψεις του-, πότε άρπαζε τη σφουγγαρίστρα, πότε έβαζε τις φωνές - όταν διαπίστωνε ολιγωρία ή υποτονικότητα.

Οι πρυτανικές αρχές ανέχθηκαν σιωπηλά την κατάληψη και ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με τους καταληψίες και την αστυνομία που αποδείχτηκαν μαραθώνιες. Το πανεπιστημιακό Άσυλο ήταν το δυνατό χαρτί των φοιτητών μα φαίνεται πως υπήρξε τρόπος να παρακαμφθεί. Γιατί ενώ οι διαβουλεύσεις συνεχίζονταν η αστυνομία κατέφθασε ουρανοκατέβατη στην ταράτσα κι άρχισε να δέρνει απωθώντας βίαια τους φοιτητές στις σκάλες. Ακολούθησε πανικός, σύγχυση κι ένας απίστευτος συνωστισμός καθώς οι φοιτητές όρμησαν κατά κύματα να βρουν διέξοδο προς τα κάτω. Το μάτι του Μιχαλιού πήρε την πλάτη της Αγγελικής στο προπορευόμενο γκρουπ να κατεβαίνει παρασυρμένη από τη ροή. Ξαφνικά την είδε να χάνει την ισορροπία της, να παραπαίει και κάποια στιγμή να εξαφανίζεται πέφτοντας με ορμή πάνω στους προπορευόμενους. Μια τρύπα άνοιξε που ρούφηξε και τους επόμενους καθώς στάθηκε αδύνατο να φρενάρουν ακαριαία. Θα  ποδοπατηθούν, σκέφτηκε με τρόμο ο Μιχαλιός και προσπάθησε ν’ ανοίξει δρόμο με τις γροθιές του να προσεγγίσει το σημείο από το πλάι. Καθώς πλησίαζε διέκρινε το λαδί μπουφάν της καταπλακωμένο από το σώμα ενός νεαρού που δεν της άφηνε περιθώριο να κινηθεί καθώς της είχε ακινητοποιήσει χέρια και πόδια ανίκανος κι ο ίδιος να αντιδράσει. Και σαν να μην έφτανε που την ένιωθε να κινδυνεύει από ασφυξία, βλέπει και τον αστυνομικό που σκύβει δίπλα της με αδιευκρίνιστες διαθέσεις. Μα τι κάνει; απόρησε ο Μιχαλιός. Ο τύπος στα φανερά την έβριζε αισχρά κι έκανε πως τη δέρνει μα στην πραγματικότητα την περίμενε να σηκωθεί κι επειδή εκείνη δεν τα κατάφερνε από μόνη της έδωσε κι ένα στιγμιαίο χέρι βοήθειας κοιτάζοντας ταυτόχρονα γύρο του μη βρει το μπελά του. Εκείνη έψαχνε απεγνωσμένα το  παπούτσι της που είχε βγει πάνω στην ταραχή και μόνο όταν το φόρεσε κι άρχισε να τρέχει ο αστυνομικός ξαμολήθηκε ξοπίσω της. Μα στο μεταξύ είχε φτάσει και ο Μιχαλιός που την άρπαξε σφιχτά από το χέρι και μαζί κουτρουβάλησαν με ασφάλεια τις σκάλες και κατευθύνθηκαν προς την έξοδο όπου ανακατεύτηκαν με το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί προστατευτικό για να θολώσει τα νερά.
-Είσαι καλά;
-Μου φαίνεται απίστευτο που αναπνέω. Αν το ένστικτο δεν με είχε σπρώξει να δαγκώσω τον άγνωστο που μου είχε κλείσει στόμα και μύτη θα είχα πάει από ασφυξία. Νομίζω πως θα ζήσω την υπόλοιπη ζωή μου μ’ ένα αίσθημα κλειστοφοβίας.
Είχαν φτάσει στην Ακαδημίας κι εκείνη πρόσεξε το αστικό λεωφορείο έτοιμο να φύγει για  Ζωγράφου. Το είδε σαν καταφύγιο σωτηρίας κι έτρεξε να το προλάβει. Καθώς ξεκινούσε είδε το χέρι της να τον χαιρετάει από μέσα. Χαμογέλασε κι έτρεξε στο πιο κοντινό  περίπτερο να τηλεφωνήσει στο σπίτι. Η Ανθούλα δεν ήταν εκεί. Από τη γραμματεία του μαιευτήριου έμαθε για τη γέννηση των δίδυμων. Κάποια πράγματα μπορούν να περιμένουν και κάποια όχι. Η μοναδική εμπειρία της Νομικής του στέρησε τη μοναδική εμπειρία της γέννησης των παιδιών του.

Ύστερα τα πολιτικά γεγονότα πήραν ρυθμό χιονοστιβάδας. Το αποτυχημένο κίνημα του ναυτικού τον Μάιο, το μνημόσυνο του Παπανδρέου στις αρχές Νοεμβρίου, η επιστροφή των στρατευμένων φοιτητών τον Νοέμβριο. Αποκορύφωμα: η κατάληψη του Πολυτεχνείου, ο ήχος των ερπυστριών, η εμπροσθοφυλακή των φοιτητών σκαρφαλωμένη στα κάγκελα της πύλης που συνθλίβεται, η σημαία που κάνει μια θεαματική πτώση, οι έγκλειστοι που βγαίνουν έξω από τον περίβολο δεμένοι αλυσίδα χέρι-χέρι γνωστοί και άγνωστοι, οι κλούβες της Αστυνομίας που περιμένουν να τους περιμαζέψουν στις εξόδους. Ο Μιχαλιός βγήκε από τους τελευταίους. Ίσως γι αυτό η κλούβα που βρισκόταν μπροστά του είχε γεμίσει ασφυκτικά. Το φώναζαν οι μπάτσοι "δεν χωράει άλλους… δεν χωράει άλλους". Άρπαξε την ευκαιρία κι άρχισε να τρέχει προς την πλατεία Εξαρχείων. Φτάνοντας εκεί, είδε τσούρμο τους αστυνομικούς που έρχονταν φωνάζοντας απ' όλους τους δρόμους που κατέληγαν στην πλατεία. Κοντοστάθηκε για μια στιγμή παγιδευμένος κι αναποφάσιστος που να κατευθυνθεί. Άκουσε τις φωνές κάποιων περιοίκων της πλατείας, που από τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών φώναζαν "ελάτε εδώ… σας ανοίγουμε την πόρτα". Άκουσε τον ηλεκτρικό σφυριχτό ήχο της βαριάς σιδερένιας πόρτας της οδού Κωλέττη, εκεί που άρχιζε η ανηφόρα. Ένα σωτήριο δάχτυλο πατούσε παρατεταμένα το κουμπί του θυροτηλέφωνου. Ένα σπρώξιμο και θα ήταν ασφαλής μέσα σε κάποιο σαλονάκι από κείνα που φιλοξένησαν εκείνη τη μακριά νύχτα πολλούς χλομούς φοιτητές. Δεν πρόλαβε. Ένιωσε το βαρύ χέρι να τον αρπάζει από τον ώμο. Συνελήφθη και οδηγήθηκε στα μπουντρούμια  της ΕΣΑ. Πήρε εξιτήριο από το ΚΑΤ δύο μήνες αργότερα.
Και μετά σιωπή!
Εκκωφαντική σιωπή!
Ο φάκελός του από κει και πέρα ήταν λευκότερος κι από περιστέρι!

Συνεχίζεται...

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... ΕΚΙΝ

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Εκεί κατά τα μέσα του ’70  το αντιστασιακό κίνημα έμοιαζε να βυθίζεται σε τέλμα καθώς η χούντα έπαιρνε το πάνω χέρι έχοντας εξαρθρώσει τη μια μετά την άλλη τις αντιδικτατορικές οργανώσεις. Οι αριστεροί, μπροστάρηδες από συνήθεια σε κάθε αγώνα, τσακισμένοι από την ήττα στον εμφύλιο, καταπτοημένοι από τις διώξεις του παρακράτους που ακολούθησε, συνήθεις ύποπτοι για τις διωκτικές αρχές της χούντας έδειχναν κουρασμένοι, ανίκανοι να συνεχίσουν να κρατούν ψηλά τη σημαία του αγώνα. Τότε ακριβώς μια ομάδα φοιτητών από διάφορες σχολές ποντάρισε στη νόμιμη πάλη κατά του καθεστώτος και ίδρυσε την Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων. Η ΕΚΙΝ δεν ήταν πολιτική-κομματική οργάνωση, αλλά κοινωνική-πολιτιστική καθ' όλα νόμιμη κι αυτό συσπείρωνε στις εκδηλώσεις της τον φοιτητόκοσμο χωρίς φόβο και πάθος. Ο Μιχαλιός τους είδε με πολύ σκεπτικισμό· δεν του γέμισαν το μάτι από την αρχή. Ήταν άκαπνοι, άμαθοι από αγώνες, καλομαθημένα βουτυρόπαιδα, γόνοι μεγαλοαστικών οικογενειών –με γονείς εφοπλιστές, υψηλόβαθμους αξιωματικούς με κάπως πιο φιλελεύθερες αντιλήψεις, αυλικούς... Όχι πως συμφωνούσε με τους υπεραριστερούς που  τους κατηγορούσαν για  προδότες και πως έπαιζαν το παιχνίδι του δικτάτορα ενισχύοντας το δημοκρατικό προσωπείο που ήθελε να παρουσιάζει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Δεν αμφισβητούσε τις καθαρές προθέσεις τους, ήταν καλά παιδιά φανερά επηρεασμένα από τα φοιτητικά κινήματα της Δύσης –τα απόνερα του Γαλλικού Μάη έφτασαν με καθυστέρηση στα ελληνικά Πανεπιστήμια– αλλά δεν είχε κάτι να περιμένει από αυτούς. Ήταν ολοφάνερο πως η χούντα, που τους θεωρούσε σάρκα από τη  σάρκα της, θα τους άφηνε να παίξουν το παιχνιδάκι της αντιπαράθεσης, σίγουρη πως δεν θα ξεπερνούσαν κάποιες κόκκινες γραμμές και στην αντίθετη περίπτωση, αν γίνονταν ενοχλητικοί, δεν θα είχε δυσκολία να  τους καπελώσει.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... ο συγγραφέας

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Εκείνο το βραδάκι ο Μιχαλιός ανηφόριζε τη Μασσαλίας με προορισμό το κτίριο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης στο νούμερο 22. Οι αντιστασιακοί είχαν χίλιους μύριους λόγους να βλέπουν την Αμερικανική εξωτερική πολιτική σαν κόκκινο πανί,  πρώτιστα για την πολιτική κάλυψη που πρόσφερε στη χούντα, μα η Ένωση ήταν νεανικό στέκι για τους ψαγμένους φοιτητές που είχαν ανακαλύψει στο ζεστό, καθαρό, πολιτισμένο περιβάλλον του αναγνωστήριου ένα χώρο πολύ φιλικότερο από τις αντίστοιχες απρόσωπες, άχρωμες αίθουσες της πανεπιστημιακής Λέσχης στην Ιπποκράτους. Η Ένωση ήταν πόλος έλξης και για άλλους λόγους καθώς συχνά-πυκνά διοργανώνονταν εκεί πολιτιστικά δρώμενα που ήταν πραγματική όαση  για το πνευματικά άνυδρο  τοπίο της εποχής μια και οι εκπρόσωποι της διανόησης, που θα είχαν κάτι να πουν, και οι καλλιτέχνες, που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν, βρίσκονταν υπό διωγμόν. 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... στους αντιστασιακούς κύκλους

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Την άλλη μέρα κι όλας ο Μιχαλιός κατάφερε να έλθει σε επαφή με οργανωμένους. Δήλωσε πρόθυμος να συμμετέχει σε όποια αντιδικτατορική κίνηση συνέβαινε στην πόλη με τον όρο να παραμείνει ανένταχτος. Δεν θα θυσίαζε τον αυθορμητισμό και την αυτονομία του στο όνομα της επαναστατικής πειθαρχίας μιας παράνομης οργάνωσης. Κι ούτε ήθελε να ξέρει τα ευρύτερα σχέδια. Εξηγήθηκε σπαθί  από την πρώτη στιγμή.
“Θα αναλάβω όποια δουλειά μου ανατεθεί χωρίς να ρωτήσω γιατί και πώς. Φοβάμαι τις ανακρίσεις. Δεν ξέρω αν είμαι ικανός να τις αντέξω. Μπορεί να σας κάψω. Όταν παριστάνω τον ανήξερο, θέλω να είμαι εν μέρει ανήξερος. Θα μου είναι εύκολο να είμαι πειστικός λέγοντας μισές αλήθειες. ”

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... η κηδεία

Φωτο Μηνάς Πατσουράκης

Εφημερίδες, περιοδικά, ραδιόφωνο και τηλεόραση, εξάλλου, ετοίμαζαν πυρετωδώς τα συνεργεία που θα κάλυπταν τον πανηγυρικό γιορτασμό της πρώτης επετείου της επανάστασης που μετατέθηκε   μια βδομάδα αργότερα -την Κυριακή του Θωμά- σ' ένα κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο μ' ένα υπερθέαμα που ξεκίνησε με ρητορικά γυμνάσματα από τον δικτάτορα και συνεχίστηκε με άψογες στρατιωτικές επιδείξεις, εντυπωσιακούς σχηματισμούς του αριθμού 21 στον αέρα από αεροπλάνα της πολεμικής αεροπορίας, παραδοσιακούς χορούς από συγκροτήματα που κατέφθασαν απ’ όλα τα διαμερίσματα της χώρας και  παρέλαση αρμάτων που, στολισμένα με λουλούδια, παρέπεμπαν με χοντροκομμένο τρόπο σε ιστορικούς συμβολισμούς. Η φιέστα ολοκληρώθηκε με πλούσιο ελαφρολαϊκό καλλιτεχνικό πρόγραμμα που κράτησε ως αργά το βράδυ κι έφτασε σ' ένα διθυραμβικό κρεσέντο με πυροτεχνήματα που καταύγαζαν για ώρα τον νυχτερινό Αττικό ουρανό. 

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...ο φάκελος

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

-Εδώ σ’ έχω αγόρι μου.

-Δεν σε πιστεύω…

Ο άλλος ένιωσε να αμφισβητείται η αξιοπιστία του και κυρίως η εξουσία του. Το αλκοόλ είχε περάσει πια στην κυκλοφορία του αίματος και, κάτω από την επήρειά του, κάθε ίχνος σωφροσύνης είχε κάνει στην μπάντα. Σηκώθηκε ορμητικός σαν φουσκωμένο ποτάμι παρασέρνοντας  κάθε τι που στεκόταν εμπόδιο στο διάβα του, φρενάρησε απότομα μπροστά στον φωριαμό, δοκίμασε διάφορα κλειδιά μέχρι να βρει το σωστό, δυσκολεύτηκε να στοχεύσει την τρύπα, μα ξαναγύρισε θριαμβευτής και πέταξε τον βαρύ μπλε φάκελο που προσγειώθηκε στο τραπέζι μ' έναν υπόκωφο γδούπο προκαλώντας αναταραχή στα ποτήρια  και πιτσιλώντας με τσίπουρο τους διπλανούς τοίχους.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... τάγμα ανεπιθύμητων

Φωτο Αποστόλης Στεργίου

ΑΝΤΙΘΕΜΑ  ( Φαγκότα, Γαλλικά Κόρνα, Τρομπέτες, Τρομπόνια, κρουστά)

-Τη δουλειά την είχα μελετήσει μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Σε μια παρθένα αγορά εγώ θα είχα το μονοπώλιο. Όλες οι πολυκατοικίες της Αθήνας χρησιμοποιούσαν πια κεντρική θέρμανση μα τα ωράρια λειτουργίας του καυστήρα δημιουργούσαν εμφυλιοπολεμικό κλίμα ανάμεσα σε ενοίκους με διαφορετικές ανάγκες και οι διαχειριστές, που πάνω τους ξεσπούσε όλη η γκρίνια και η μιζέρια, πάσχιζαν να συνταιριάξουν τις πιο ακραίες αξιώσεις. Εγώ είχα στο κουτάκι το χαπάκι για τον πονοκέφαλο των διαχειριστών. Ένα χαπάκι που άκουγε στο όνομα: αυτόνομη θέρμανση. Είχα ασχοληθεί εξονυχιστικά με την ενσύρματη αυτονομία που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει παλιές πολυκατοικίες με δισωλήνια εγκατάσταση. Τα εξαρτήματα που θα προσαρμόζονταν στην υπάρχουσα υποδομή -ωρομετρητές, ηλεκτροβάνες, ηλεκτροθερμικές κεφαλές, θερμοστατικές βαλβίδες, διακόπτες ρύθμισης παροχής- θα τα έκανα εισαγωγή από Ιταλία. Οι επαφές με τους Ιταλούς είχαν πάει καλά, υπήρχε μια κατ’ αρχήν συμφωνία με ευνοϊκούς όρους. Με τις δημόσιες υπηρεσίες είχα δυσκολευτεί περισσότερο. Χρειάστηκε ν' αφιερώσω αμέτρητες ώρες σε διάφορα γκισέ μέχρι να ολοκληρώσω τις γραφειοκρατικές διατυπώσεις. Είχα ξετρυπώσει έναν υπόγειο χώρο με φθηνό νοίκι που θα χρησίμευε για αποθήκη. Ένα έμενε: η χρηματοδότηση. Θα έπειθα την Τράπεζα να εμπιστευτεί το σχέδιό μου; Από γραφείο σε γραφείο έφτασα στη διευθύντρια. Η τύπισσα ήταν σαραντάρα, κομψή και καλοντυμένη: ταγιεράκι Σανέλ γκρι-αρζάν, πουκάμισο στο χρώμα του ροδιού και ασορτί σκουλαρίκια, γόβα ψηλοτάκουνη, καλσόν φυμέ, μαλλί χτενισμένο στην τρίχα, νύχι καλογυαλισμένο. Η ενδιαφέρουσα επαγγελματική συζήτηση πήγαινε καλά και δεν περιορίστηκε στο δάνειο. Απλώθηκε στη γενικότερη χρηματοοικονομική κατάσταση και στη συνέχεια επεκτάθηκε, έγινε λίγο πιο χαλαρή, ας πούμε πιο προσωπική. Στο σημείο ακριβώς αυτό δεν μπόρεσα να συγκρατήσω την παρόρμηση να δυναμιτίσω το καλό κλίμα. Φόρεσα το πιο γλυκό μου χαμόγελο και της είπα: "Μου φαίνεται πως είσαι μια πουτανίτσα".

Της άρεσε... αποδείχτηκε πως της άρεσε πολύ!

-Μεγάλε, σου βγάζω το καπέλο!

-Περίμενε... δεν άκουσες το καλύτερο… το δάνειο δεν το πήρα. Ήταν, λέει, αντιδεοντολογικό να χρηματοδοτήσει τον εραστή της. Σκρόφες σου λέω…

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...το ραδιογωνιόμετρο

Φωτο Αποστόλης Στεργίου

Η Αίγλη σοκαρίστηκε. Βρήκε την επίθεση άδικη. Απάντησε, όμως, σαν έτοιμη από καιρό, λες και περίμενε πως κάποια στιγμή θα είχε να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο κατηγορητήριο.

Ώστε αυτά  συνέβαιναν στη φοιτητική μου ζωή, ενώ εγώ ήμουν βαθιά νυχτωμένη... 
Μα, αν το καλοσκεφτείς, ήμουν  σωστά προσανατολισμένη!
Η πεποίθησή μου όλα αυτά τα χρόνια ήταν ότι δεν σπουδάσαμε μαζί.  Η πρώτη και τελευταία φορά που σε είδα στους Πανεπιστημιακούς χώρους ήταν στο εναρκτήριο μάθημα της Γενικής Φυσικής όταν εγώ μαζί με άλλους πολλούς διαγκωνιζόμαστε μπροστά στην επάνω κλειστή πόρτα του αμφιθέατρου αδημονούντες ν' ανοίξει, να κατεβούμε τρέχοντας τα σκαλιά, να πιάσουμε θέση στο πρώτο έδρανο, να κατακτήσουμε  τη γνώση. Εσύ ήσουν απόμακρος, ακουμπισμένος με την πλάτη στον τοίχο ( έχω την εντύπωση πως ήταν η αγαπημένη σου στάση ) και μας κοίταζες απλανώς  ίσως και αφ’ υψηλού· πάντως με το μυαλό αλλού. Σε είδα, με είδες, δεν μιλήσαμε. Έχουμε  πολύ χρόνο μπροστά μας, σκέφτηκα. Είχα τόσο χαρεί στην ιδέα πως θα είμαστε συμφοιτητές!

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...οι φωτογραφίες.

Φωτο Αποστόλης Στεργίου

Η συνέντευξη συνοδευόταν από μια έγχρωμη φωτογραφία με την επεξηγηματική λεζάντα: “Η καταξιωμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκός Ηρώ Ροδοκάλλη συνομιλεί με τον εκδότη Μιχαλιό Εξωτικάκη στο πάρτι που δόθηκε στα γραφεία του εκδοτικού οίκου με την ευκαιρία της επετείου”. 

Η Αίγλη απόμεινε να κοιτάει άπληστα μια πρόσφατη εικόνα του που όμως δεν κατάφερε να ξεδιψάσει την περιέργειά της καθώς ο φακός είχε εστιάσει στο πρόσωπο της διάσημης ποιήτριας αφήνοντας να φαίνεται η πλάτη του συνομιλητή της. Ακόμα κι έτσι όμως είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει λεπτομέρειες και να εντοπίσει διαφορές. Ήταν ελαφρά πιο παχύς –πιο δεμένος ίσως- πάντα ευθυτενής όμως και κάτι επάνω του πρόδιδε τη γνώριμη αυτοπεποίθηση. Η στάση του σώματος άνετη και χαλαρή, τα χέρια -λυγισμένα στους αγκώνες– έδειχναν πως κρατούσαν κάτι -κάποιο ποτήρι ίσως. Πρόσεξε το επιμελώς ατημέλητο ντύσιμο, συνηθισμένο στους κύκλους των διανοούμενων. Λευκό λινό παντελόνι χωρίς τσάκιση –μια ιδέα τσαλακωμένο-, λευκό πουκάμισο με Μπάιρον γιακά. Η λευκότητα των ρούχων έδενε άψογα με το χρώμα των μαλλιών που είχαν εντυπωσιακά, και μάλλον πρόωρα, ασπρίσει. Σαν αντιστάθμισμα είχαν παραμείνει πλούσια και πυκνά. Ανακουφίστηκε. Μια φαλάκρα θα ήταν μια δεύτερη –δευτερεύουσα, αλλά όχι αμελητέα- διάψευση προσδοκιών.  Μια ελαφριά μάλλινη ζακέτα στο χρώμα της ώχρας ήταν ανέμελα ριγμένη στην πλάτη με τα μανίκια να κρέμονται στο στήθος του. Το μοχέρ μαλλί έδειχνε τόσο μαλακό πάνω στο ιλουστρασιόν χαρτί, που της δημιουργούσε την τρυφερή παρόρμηση να το χαϊδέψει. Η συνομιλήτρια χαμογελούσε πλατιά. Όχι στον φακό. Σ’ εκείνον. Δεν έχει χάσει την ικανότητα να κάνει τις γυναίκες να γελάνε, σκέφτηκε με μια δόση ανεξήγητης ζήλιας.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...δες τι έχω κάνει στη ζωή μου.

Φωτό Νίκος Ρούσσης

Η απάντηση - διάγνωση έφτασε σύντομα:

Κυρία Αίγλη, 

Οι  υποψίες σας δεν στερούνται βάσης, μα όσο κι αν προσπάθησα δεν μπόρεσα να καταλάβω πώς το κάνει –αν το κάνει. ( Η σύμπτωση δεν μπορεί να αποκλειστεί a priori). Η λύση που προτείνω είναι να μου επιτρέψετε να χτίσω ένα τείχος προστασίας που θα προφυλάσσει το λογισμικό σας από αυτήν και από όποια άλλη κακόβουλη ενέργεια. Θα σας κοστίσει μια μικρή μείωση στην ταχύτητα περιήγησης, μα μπορείτε πολύ εύκολα να το απομακρύνετε οποιαδήποτε  στιγμή το κρίνετε περιττό. 
Αν αποφασίσετε να το κάνετε, θα χρειαστεί να συνεργαστούμε. 
Τηλεφωνήστε μου όταν θα είστε μπροστά στον υπολογιστή σας. 
Δεν  χρειάζομαι πια τον κωδικό εισόδου στο γραμματοκιβώτιο σας. Μπορείτε  να τον αλλάξετε .        

Πάντα στη διάθεσή σας,

Αστέρης

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...οργή

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

ΘΕΜΑ  ( Φλάουτα, Άρπες, Κλαρινέτα, βιολιά, Βιολοντσέλα)


Η τελευταία φράση του σημειώματος του Μιχαλιού στάθηκε η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι και η Αίγλη πλημμύρισε από οργή  και  ιερή αγανάκτηση.

Χωρίς δικαίωμα και χωρίς ισχυρή δικαιολογία.

Θυμός ανεξέλεγκτος και παράφορος, ανεπίτρεπτος και ασυγκράτητος την συνεπήρε. 

Τον έστησε στον τοίχο και τον πυροβολούσε χρησιμοποιώντας λέξεις αντί για σφαίρες –η λεκτική βία δεν είναι, λένε, ήσσονος μορφής βία.

Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... κλωτσώντας ευκαιρίες

Φωτο Μηνάς Πατσουράκης

Με τούτα και κείνα ο Μιχαλιός εξασφάλιζε το νοίκι, τα έξοδα των παιδιών, τα φάρμακα του πατέρα κι όταν η τύχη στεκόταν  καλή μαζί του αγόραζε τζοβαΐρια  για την Ανθούλα που κρεμόταν από τον λαιμό του παραληρώντας από χαρά. Παράλληλα, απολάμβανε τη μελέτη της αληθινής Φυσικής παρέα με τον Παύλο.

Μα τώρα το τελευταίο αυτό είχε τελειώσει.

Ούτε που θα ξαναπατούσε στο Πανεπιστήμιο.

Δεν είχε κανένα νόημα πια.

Είχαν χωρίσει. 
Κι είχαν χωρίσει μαλωμένοι.

Η συννεφιά είχε εξελιχθεί σε ψιλόβροχο μα δεν το πήρε είδηση  παρά μόνο όταν τον πήρε ένα σύγκρυο. Ένα σύγκρυο που δεν ήξερε αν ήταν που είχε γίνει μούσκεμα ή το ’φερε εκείνη η ανατριχιαστική σκέψη: Δεν θα τον ξαναδώ ποτέ.